Identifikasaun Fatin Turistika
Iha distritu Ainaro mezmuke eziste fatin turismo barak- barak, maibe ami identifika fatin ne’ebe maka iha potensiai hodi atrai turista sira hodi halao viagen, no fatin ne’ebe maka atrai ho ninia paisazen ne’ebe unik liu mak hanesan Ramelau. Ramelau hanesan foho ne’ebe a’as liu(ho 2,963 m) no lulik iha Timor, no ninia lokalizasaun iha sub Distritu Hato-Builico, inclui mos total populasaun ne’ebe maka hela iha fatin ne’ebe refere (hamotuk 11.913) nune’e mos ho ninia paisagem ne’ebe furak tebes atu atrai turista lokal inklui mos turista internacional sira.
• Infraestutura
Hare ba parte infraestrutura ita hatene katak ita nia stadu liu hosi Prezidente Republika Timor Leste Dr.Jose Ramos Horta ho ninia inisiativo rasik no kolabora hamotuk ho orgaun soberanu iha Timor Leste inclui igreja no sosiadade civil, hodi halao construsaun ba eskada iha foho Ramelau, no kondisaun dalan ba transporte sira husi distrito Dili no mos Ainaro ne’ebe ladun saudavel ba to iha sub-distrito Hatu-builico, no mos susar tebes ba vizitantes atu halao viazem ba iha fatin turistika ne’e, wainhira udan susar tebes ba populasaun sira iha sub-distrito Hatu-builico atu buka moris ou fila liman liu hosi produtu sira ne’ebe maka existe iha sub distritu ne’e, iha fatin ne’ebe refere iha ona aseso ba eletricidade no be’e mós, iha parte be mos nian ita ninia governo cria ona tanqui bo’ot ida lori ense be hodi nune’e bele atende nececidade vizitantes sira nian wainhira halao visita ba iha fatin ida ne’e.
• Acomodasaun
Iha parte ida ne ami klarifika katak hare ba parte akomodasaun eziste losmen ida hodi fasilita turista sira, hanesan fatin han ou restaurante iha sub-distrito nebe refere la iha tanba populasaun sira iha fatin ne’eba, la iha kapasidade ou kbi’it atu hodi loke restaurante baseia ba rendimentu ne’ebe maka sira hetan sufsiente tebes,no sira mos laiha kbi’it atu kopera hamutuk ho governu hodi dezenvolve diak liu tan fatin ne, razaun ba populasaun sira atu kopera ho governo hodi cria acomodasaun hanesan restaurante no selseluk tan, tanba Benefisiu ba sira sufsiente tebes, so bele utiliza hodi sustenta nesesidade lor-loron nian, ho ida ne mak ami so klarifika deit ba akomodasaun nebe maka existe iha sub-distrito sira seluk mak hanesan Sub-distrito Ainaro:
• Guest house Ramelau Fau laran
• Restaurante Gabmenis
• Restaurante Villa klaran
• Guest house Villa maria
• Guest house Lerileminexi
Sub-distrito Maubisse
• Pauzada
• Restaurante Sara
• Guest house Maubisse
• Klima no Ambiente
Hare ba klima iha fatin ida ne malirin tebes ho ninia temperatura iha fulan balu total mak hanesan:hosi temperatura 18,1ᵒc, maibe iha fulan juli ninia temperatura sae to masimu 22,8ᵒc to fulan dezembro,situasaun ida ne’e ita hare ba diferensa bo’ot hosi temperatura ne’ebe maka sae iha sub distritu ida ne’e.
No ninia malirin ida ne’e fresco tebes ba vizitantes sira hodi bele halo refleksaun atu hetan ar fresco,nomos saude ne’ebe diak hosi fatin ida ne’e.
No ninia ambiente iha fatin ida ne’e mos no kapas tebes,hakmatek so iha deit balada sira maka iha ambiente ne,hodi aumenta furak liu tan paisajen ida ne’e, maske la existe seguransa ne’ebe seguru,laiha ema ida atu estraga hodi halo foer fatin ne ou ta ai ruma iha fatin ne’e,tamba ambiente ida ne’e hetan seguransa tomak hosi komunida ne’ebe maka hela iha fatin ne’e,ho ninia razaun katak fatin ne’e lulik no sagrada tebes,ho ninia ambiente ida mos no furak mak fo garantia ou atrai vizitantes sira hodi halao viazen ba iha fatin ida ne’e.
•
Vantagem no Desvantagen ba komunidade lokal no vizitante sira
Tuir pontos ne’ebe maka ami klarifika nia vantagen mak hanesan, comunidade ne’ebe maka hela iha area rurais bele hetan rendimentu ne’ebe diak liu hosi produtus ne’ebe maka sira iha hanesan ita hatene katak sub distritu Hato-Builico moris ho produtus barak maka hanesan aifuan inclui mos hortalisas no criatevidade (Arte Zenatos),aumenta mos ho hena tradisionais hanesan (Tais, Selenda nsst) ida ne’e mak sai hanesan faktor ida hodi suporta comunidade sira nia moris, atravez hosi viazen ne’ebe maka vizitantes sira halao ba iha fatin ne’ebe refere, tanto turista lokal ou turista internasional, liu hosi fator ida ne’e maka sira bele fo sira nia oan atu bele hetan asesu ba educasaun.
Ho construsaun ne’ebe maka realiza hosi ita ninia prezidente,no copera ho ita ninia governo,igreja nomos entidade civil,hodi hari skada hosi Aiguarema sae to leten,ida ne’e hanesan meiuos ida ne’ebe positivo ba sosiadade ne’ebe mak hela iha fatin ne’e inclui mos visitantes sira, atu bele hetan asesu hodi halao peregrinasaun hosi aiguarema sae to’oba iha missa fatin.
Maibe ninia dezvantagen maka iha fatin ida ne’e ami clarifika katak, ida ne’e lulik no sagrada tebes, ho ida ne’e maka wainhira vizitantes sira halao viazen ba iha fatin ne’ebe refere tenki kuidadu ho palavras ou liafuan ne’ebe maka atu koalia, tamba wainhira koalia liafuan sala ou lalos bele afeta ba ema nia vida,tuir realidade ne’ebe acontese wainhira tinan-tinan realiza peregrinasaun sempre existe mate.
Hare ba parte dalan mos sai hanesan risku bot ne’ebe fo ameasa ba ema nia vida, tamba dalan iha sub distritu ne’ebe refere ho kondisaun ne’ebe ladun diak no eziste mos rai mesak naruk, liu hosi realidade ne’ebe maka akontese iha festival ne’ebe realiza iha tinan kotuk liu ba ne’e, acontese acidente (kareta monu)ne’ebe maka rezulta ema mate.
Iha parte seluk mos ita hare hosi condisaun climatika ne’ebe maka bele afeta ou fo impaktu ba turistika sira hodi ba vizita fatin ne’ebe refere,hanean akontese anin bo’ot, udan bo’ot i liu hosi condisaun climatika ne’e mos bele akontese rai monu nsst.
• Obzektivu Pesquiza
Liu hosi pesquiza ida ne’e sai mos hanesan motivu ida ba ami hodi haluan no haklean ami nia konhesemento ba fatin turistika ne’ebe maka eziste iha Timor leste, liu-liu ba fatin ne’ebe maka ami identifika,oinsa ami bele hatene ninia vantagen no desvantazen,i sai mos nu’udar speriensia ida atu bele aprofunda ami ninia conhesimento liu-liu iha area turismo nian.
